zaterdag

21 april 1961

In zekere zin is Adolf Eichmann een exponent van de trias politica. Of beter, gezien het feit dat er geen onafhankelijke rechtspraak was in Nazi-Duitsland, van de duos politica. Ik maak de term maar naar analogie van tria ('drie' in het latijn).
De splitsing van de staat in wetgevende en uitvoerende macht heeft hij in zichzelf gereproduceerd. Wetgeving, in de zin van persoonlijke verantwoording, is voor hem privé. In zijn openbare bestaan behoor-de hij enkel en alleen tot de uitvoerende macht. Daarom is zijn eigen mening over zijn werk voor hem van geen belang: hij hoefde slechts de opdrachten van de wetgever uit te voeren.
Uit alles wat hij tot nu toe tijdens zijn proces heeft gezegd blijkt dat hij opgelucht was niet verantwoordelijk te hoeven zijn voor de gevol-gen van zijn werk. Toen hij van Heydrich hoorde dat Hitler de uit-roeiing van de joden had bevolen, was zijn reactie: "Zo'n wrede oplossing was nooit bij mij opgekomen."
Hij vindt zichzelf geen jodenhater of anti-semiet. Aan de vernietiging van de joden deed hij enkel mee omdat hij gehoorzaam was: "Ik nam onvrijwillig deel aan de door Hitler bevolen uitroeiing der Europese joden. Maar ik heb mijn werk gedaan omdat ik mijn hele leven aan kadaverdiscipline was gewend. (...) Sinds mijn jeugd heb ik geleerd te gehoorzamen. Bij de SS was het gehoorzaamheid zonder voorbe-houd."
Geconfronteerd met het feit dat hij er voor had gezorgd dat de uni-versiteit van Straatsburg voor rassenonderzoek skeletten aangele-verd kreeg uit Auschwitz zegt hij: "Ik zou toch vrij zijn geweest van elke verantwoordelijkheid want krachtens de eed die ik heb afgelegd was ik verplicht mijn plicht te doen en te gehoorzamen."
Eichmann is de uitvoerende macht pur sang. Hij wil niet meer zijn dan een radertje in de machine. Dat is een houding die je in elk staats-apparaat tegenkomt, ook bij ons.
Merkwaardig genoeg kunnen humanistische waarden in een staat alleen stand houden dankzij de kleine corruptie. Alleen als een ambte-naar zijn persoonlijke oordeel over concrete gevallen combineert met de regels die voor algemene gevallen zijn uitgedacht, alleen dan kan er sprake zijn van overheidshandelen dat in overeenstemming is met de menselijke waardigheid.
Dat wil niet zeggen dat alle kleine corruptie goede corruptie is. Maar zonder een dergelijk schemergebied kan geen enkele staat op een menselijke manier functioneren. Kleine corruptie schept binnen de structuren van de staat ruimte voor een menselijke samenleving. En voor de ambtenaar: persoonlijke verantwoording. En daaraan ont-brak het in nazi-Duitsland (en in Stalinistische Rusland).
Iets geheel anders. Een invasie van Cuba is door de troepen van Castro afgeslagen. Kennedy heeft een toespraak gehouden waarin hij stelt dat hij het eiland niet zomaar aan de Russen zal overlaten.
Merkwaardig is dat er op het eiland nog een Amerikaanse marine-basis is. Dat zijn zaken die ik nooit zal begrijpen. Worden wij nu verneukt, en spelen alle grote landen onder één hoedje, of durven de Cubanen die laatste paar Amerikanen niet van het eiland te gooien. Joost mag het weten.

1 opmerking:

Anoniem zei

Over de rechtszaak tegen Eichmann gaat het enige gioede boek van Harry Mulisch:
http://www.nrcboeken.nl/recensie/harry-mulisch-de-zaak-4061-een-reportage-1962